Pieczone jabłka, racuchy, placek z jabłkami, szarlotka, konfitura z jabłek… Jesień ma zdecydowanie zapach jabłek. Oprócz wyjątkowego smaku i wartości odżywczych, jabłko niesie ze sobą także bogatą symbolikę. Za sprawą pierwszej historii biblijnej na stałe wpisało się w kulturę przybierając coraz to nowe znaczenia.
Jabłko jako symbol
Już w tradycji antycznej jabłko symbolizowało zdrowie, siłę, urodę, młodość, życie erotyczne, dobrobyt i powodzenie. Podobne znaczenia nadała jabłku także kultura słowiańska, której echa odnajdujemy w praktykowanych do XX wieku obrzędach i zwyczajach. Natomiast w tradycji chrześcijańskiej zostało symbolem grzechu – to, co na tym świecie oznaczało powodzenie i dobra materialne, stało się też przyczyną upadku pierwszych ludzi.
Jabłko pojawia się jako jeden z insygniów królewskich. W sztuce sakralnej nawet Chrystus przedstawiany jest z jabłkiem zwieńczonym krzyżykiem. Ten element odnosi się do władzy nad światem, kulą ziemską, a także nawiązuje do męczeńskiej śmierci, która wybawia ludzi od grzechu.
W zwyczajach ludowych
W tradycji ludowej wykorzystuje się najczęściej niewielkie czerwone jabłuszka. Kolor czerwony dodatkowo wzmacnia symbolikę samego owocu. Jabłka występują zarówno w obrzędowości dorocznej, jak i w obrzędach przejścia np. podczas wesela.
- W czasie zabawy andrzejkowej łupiny jabłka służyły dziewczętom do wróżenia inicjału imienia przyszłego męża.
- Jabłko było jedną z tradycyjnych ozdób zawieszanych na choince czy wcześniej na podłaźniczce.
- Podczas wieczerzy wigilijnej gospodarz kroił jedno jabłko i podawał cząstki członkom rodziny. Osobie, która trafiła na pestki wróżono chorobę lub nawet śmierć w trakcie kolejnego roku.
- Podarowanie jabłka dziewczynie w okresie świątecznym było jasną deklaracją zalotów i poważnych zamiarów wobec niej.
- W dzień św. Błażeja święcono i jedzono jabłka, aby uchronić się od choroby gardła i zapewnić sobie zdrowie na dłużej.
- Jabłko wkładano do równianek i wieńców tworzonych na Matki Boskiej Zielnej.
- Kołacze, korowaje i rózgi weselne często ozdabiano jabłkiem ze względu na przypisywaną im siłę rozrodczą.
- Przed nocą poślubną panna młoda i druhny spożywały jabłko, aby zapewnić płodność młodej parze.
Bogata symbolika jabłka często używana jest w pieśniach i utworach ludowych. Często tam, gdzie mowa o miłości, płodności, relacjach damsko-męskich pojawia się też jabłko lub jabłoń.
Jak wykorzystać jabłka?
Owoce jabłoni wykorzystywano nie tylko w twórczości i obrzędowości, ale także w medycynie ludowej. O mocy ochronnej przed bólem gardła była mowa wcześniej. Gospodynie smażyły łyko jabłoni z masłem i podawały dzieciom na skórę na „słodki strup”. Brodawki leczyło się przykładając po kolei cztery części jabłka, następnie należało je przewiązać nitką i zakopać. W niektórych regionach wierzono, że jabłka chronią przed tyfusem. Leczono nimi też febrę: chory chuchał w otwór wywiercony w jabłoni lub składał trzy kupki jabłek na rozstajnych drogach.
Jabłko zarówno w kulturze ludowej, jak i w tzw. kulturze wysokiej od tysiącleci niesie ze sobą liczne znaczenia. Patrząc na ten owoc ciężko odpędzić się od myśli o grzechu, miłości, zdrowiu, urodzie… Choć dziś te znaczenia nieco się zatracają dla naszych przodków były one oczywiste, a obecność jabłek w obrzędach była dla wszystkich jasna i pożądana.
