Co to znaczy tradycyjna wigilia? Karp, barszcz z uszkami, grzybowa, śledź? Część zwyczajów związanych z potrawami wigilijnymi jest powszechna w całym kraju, inne są typowe dla miejscowości czy większych regionów, a jeszcze inne tworzą się w naszych domach i rodzinach. A co tradycyjnie znajdowało się na świątecznym stole i dlaczego?
12 potraw, karp i pierogi
We współczesnej kulturze utrwaliło się kilka zwyczajów związanych z kolacją wigilijną. Jednym z nich jest liczba potraw. 12 ma symbolizować wszystkie miesiące roku lub apostołów. Według najstarszych tradycji na kolacji przed Bożym Narodzeniem pojawiało się 5, 7, 9 lub 11 dań – musiała być to liczba nieparzysta. Im więcej, tym większy dostatek czekał w następnym roku. Należy choćby spróbować każdej potrawy, dzięki temu nie zaznamy głodu do kolejnej Wigilii.
Wigilia to posiłek postny, dlatego próżno szukać mięsa w trakcie kolacji. Od lat jednak chętnie tego wieczoru sięga się po ryby. Niegdyś był to zwyczaj charakterystyczny raczej dla dworów i regionów utrzymujących się z rybołówstwa. Tradycyjnie są to ryby słodkowodne: karpie, szczupaki czy sandacze oraz śledzie. Na wsiach w Wigilię przygotowywano potrawy ze zbóż, warzyw, grzybów i owoców. Podczas tego posiłku musiały pojawić się wszystkie płody ziemi: z pola, lasu i ogrodu. Miało to zapewniać obfite plony w przyszłym roku.
Tradycyjna wigilia – co położyć na stole?
Składniki, z których przygotowywane są wigilijne potrawy to echo dawnych słowiańskich wierzeń. W Wigilię duchy zmarłych odwiedzają swoje domostwa, dlatego podczas kolacji wigilijnej spożywamy część dań, które niegdyś jedzono na stypie lub zostawiano na grobach. Jednym z takich dań jest kutia, czyli mak z pszenicą, bakaliami i miodem. Mak jest ważną częścią Wigilii, ponieważ jest symbolem snu, zapomnienia i wiąże się z zaświatami, podobnie jak miód. Mak nie był powszechnie stosowany w polskiej kuchni poza tym jednym wieczorem.
Ponadto na stole wigilijnym nie powinno zabraknąć ziemniaków, kapusty, grochu, fasoli, grzybów, kasz i suszonych owoców. Do najczęściej przygotowywanych dań należą: zupa grzybowa, barszcz z buraków z uszkami, kapusta z grzybami lub grochem, pierogi z grzybami i z kapustą, kasza ze śliwkami, kompot z suszonych owoców. Niegdyś powszechnie jadano również kisiel owsiany lub zupę z siemienia lnianego, a na dworach zupę migdałową. Groch, grzyby i ziarna zbóż miały zapewniać w przyszłym roku dostatek, obfite plony i zdrowie.
Obowiązkowy opłatek
Tradycyjna wigilia nie może obejść się bez opłatka. Składanie sobie życzeń przed kolacją wigilijną jest wciąż żywym polskim zwyczajem. Pojawił się on wśród szlachty ok. XVIII wieku i szybko zyskał popularność również w innych stanach. Wierzono, że osoby, które połamią się opłatkiem w Wigilię zasiądą razem do uroczystej kolacji także za rok. Wigilijne opłatki niosły ze sobą zgodę, szczęście, harmonię i pomyślność.
Najlepsze życzenia na przyszły rok przekazywano nie tylko bliskim i przyjaciołom, ale również zmarłym kładąc ułamek opłatka na pozostawionym do tego celu pustym talerzu. Kolorowe opłatki dodawano także do pokarmu zwierząt hodowlanych.
Zwyczaje związane z kolacją wigilijną
Cały dzień Wigilii Bożego Narodzenia był wypełniony wróżbami, magią i licznymi określonym zachowaniami. Nie inaczej było podczas kolacji. Pod wigilijnym stołem często umieszczano siekierę, aby zapobiec pojawieniu się kretów w ogrodzie. Trzymano również na niej nogi, aby były zdrowe i silne. Cały stół oplatano metalowym łańcuchem, aby zasiadająca do kolacji rodzina trzymała się razem przez cały kolejny rok. Podczas spożywania posiłku nie można było odchodzić od stołu, ponieważ mogło to zwiastować śmierć w przyszłym roku.
Aby zapewnić sobie szczęście, dostatek i urodzaj w przyszłym roku, wystarczy więc tylko przestrzegać tradycyjnych zaleceń 🙂
Wesołych Świąt!
