Niedziela Palmowa to uroczystość obchodzona w Kościele Katolickim na pamiątkę wjazdu Pana Jezusa do Jerozolimy. Według tradycji tłum witający Chrystusa wiwatował na Jego cześć liści palmowymi. W polskiej obrzędowości tego dnia wierni zjawiają się w kościele z palmami, wykonanymi z papierowych kwiatów i zielonych gałązek. Tradycyjna palma wielkanocna to jeden z najważniejszych symboli świąt wielkanocnych.
Kwietna Niedziela – początek największych uroczystości
Niedziela Palmowa lub Kwietna Niedziela otwiera Wielki Tydzień, czyli ostatnie dni Wielkiego Postu przed Wielkanocą. Zwyczaj święcenia gałązek w ten dzień sięga wieku XI, a uroczyste procesje odbywały się już w IV wieku po Chrystusie. Palma wielkanocna symbolizuje w tradycji Kościoła męczeństwo i triumf – zawiera więc w sobie całą treść świąt Wielkiej Nocy. Niedziela Palmowa, zwana też Kwietną rozpoczynała Wielki Tydzień, czyli najbardziej święty czas dla chrześcijan. W jego trakcie nie można było rozpoczynać „żadnej ziemskiej sprawy” jak pisze Kolberg.
W Krakowskiem istniał dawniej (ok. wieku XVIII) zwyczaj dosłownego odtwarzania wydarzeń z czasów Ewangelii. Mężczyzna przedstawiający Zbawiciela wjeżdżał przed drzwi kościele na ośle przy wtórze śpiewów wiernych trzymających kolorowe palmy. Jednak już Kolberg w swoim dziele wspomina, że zwyczaj ten nie jest już praktykowany.
Tradycyjna palma wielkanocna
Polskie palmy święcone w Kwietną Niedzielę są smukłe i wysokie. Muszą się w nich znaleźć określone rośliny i ozdoby, które niosą ze sobą głębsze znaczenie. Jednym z takich elementów są bazie rosnące na gałązkach wierzbowych. Wierzba bowiem uznawana jest za roślinę miłującą życie, a bazie są oznaką zbliżającej się wiosny (i nowego życia). W tradycyjnej palmie nie może też zabraknąć zielonych gałązek pochodzących od roślin wiecznie zielonych, czyli bukszpanu, gałązek borówki czy cisu. Zieleń bowiem to nadzieja i życie. Dodatkiem do tych gałązek są kolorowe kwiaty wykonywane z papieru lub bibuły oraz różnokolorowe wstążki.
Tradycyjna palma wielkanocna w większości regionów Polski wyglądała właśnie w ten sposób. Na czubku dodawano też niekiedy suche trawy (nie kolorowane!) lub krzyżyki. Najbardziej popularne obecnie w Polsce palmy z różnokolorowymi kłosami wywodzą się z Wileńszczyzny i niegdyś były znane jedynie w okolicach Wilna. Obecnie w dużej mierze wyparły inne tradycyjne palmy.
Zwyczaje związane z palmami wielkanocnymi
Poświęcone przedmioty zawsze służyły ludziom do ochrony i zabiegów magicznych. Ich życie rozpoczynało się z chwilą poświęcenia w kościele, kiedy nabywały nadzwyczajnej mocy, z której korzystano przez cały rok. Podobnie było z palmami wielkanocnymi. Jednym z najstarszych zwyczajów jest połykanie bazi z palmy. Miały one chronić gardło przed chorobami i bólem. Po przyjściu do domu palmą kropiono dom i obejście, a także bydło, co dawało ochronę przed nieszczęśliwymi wypadkami. W niektórych regionach istniał także zwyczaj smagania się palmami, co miało służyć utrzymaniu dobrego zdrowia.
Palmę poświęconą w kościele trzymano w domu wetkniętą za obraz. W lecie miała ona odganiać chmury gradowe – na rogach zagrożonego żywiołem pola wbijano cztery gałązki z wielkanocnej palmy jako ochronę. Niekiedy burzę odganiano poprzez spalanie gałązki wyłamanej z palmy – dym unoszący się z pieca miał odgonić chmurę. Palmą uderzano także bydło wychodzące na pole po raz pierwszy, co miało zapewniać zwierzętom zdrowie i dobrobyt. Gałązkę z palmy kładziono pod pierwszą skibę podczas wiosennej orki, aby zapewnić sobie dobre plony.
Palma to tylko jeden z wielkanocnych symboli. Przeczytaj też o jajkach i wodzie oraz o tym, co włożyć do wielkanocnego koszyczka.
