Trudno wyobrazić sobie święta Wielkiej Nocy bez kolorowych pisanek oraz jajek na świątecznym stole pod najróżniejszymi postaciami. Choć coraz częściej zamiast tradycyjnie zdobionych jajek w koszykach lądują czekoladowe smakołyki to nadal jest to najbardziej charakterystyczny element wiosennych świąt. Co symbolizują jajka wielkanocne i dlaczego są takim ważnym atrybutem świąt?
Jajko – odwieczny symbol
Można stwierdzić, że jajko było dla człowieka rzeczą fascynującą od początków istnienia. Zawsze też związane było z pojawiającym się życiem, początkiem, stworzeniem. Najstarsze mity kosmogoniczne z całego świata wiążą początki Ziemi z jajkiem. Takie wierzenia można znaleźć zarówno wśród ludów śródziemnomorskich (niektórzy bogowie greccy wykluli się z jaj), jak i w mitach filipińskich, indyjskich czy ze starożytnego Egiptu.
W większości kultur świata jajka symbolizują życie, miłość, siłę i płodność. Ich kształt przywodzi na myśl doskonałość, ale także nadzieję na nowe życie. Często są elementem niezbędnym z obrzędach przejścia. Są nierozerwalnie związane ze Słońcem i z jego kultem. Łączą się z odwiecznym rytmem życia i śmierci, dnia i nocy, odradzającej się przyrody – dlatego zazwyczaj jaja są głównym elementem obrzędowości i zwyczajów wiosennych.
Jajka wielkanocne
Utrwalona w kulturze symbolika jajek idealnie wpisała się w wierzenia chrześcijańskie. Wielkanoc, świętowana w czasie po pierwszej wiosennej pełni księżyca, połączyła się z obrzędami związane z powstającą po zimowym uśpieniu przyrodą, rozwijającym się życiem, nowym początkiem. Jajko stało się symbolem Zmartwychwstania Jezusa.
Jajka wielkanocne, dla podkreślenia ich wagi oraz znaczenia, były i nadal są bogato zdobione i barwione. Jajka gotowano w wywarach, dzięki którym nabierały konkretnej barwy. Malowano je, drapano lub oklejano. Metod zdobienia jest wiele, a zwyczaj ten sięga czasów pogańskich, ponieważ najstarsze odnalezione polskie pisanki datowane są na X wiek.
Co ciekawe, zdobienie jaj było w niektórych regionach Polski zarezerwowane jedynie dla czystych kobiet, czyli nie miesiączkujących w czasie zdobienia. Nawet kontakt z nieczystymi wymagał odpowiedniego postępowania, aby odgonić potencjalne niebezpieczeństwa.
Magiczne moce jajek
Jajka były w kulturze ludowej ważne, nie tylko ze względu na swoją bogatą symbolikę. Posiadały także właściwości magiczne wykorzystywane w niektórych obrzędach i służyły do zabiegów magicznych. Aby zapewnić pomyślność kładziono je pod fundamenty nowego domu, w zamieszkałych chatach zawieszano skorupy u powały, aby odgonić złe duchy. Skorupki lub jajka wielkanocne zakopywano w polach, aby zapewnić sobie obfitość zbiorów.
Dla dobrego zdrowia jedzono jajka przed rozpoczęciem nowego sezonu prac w polu. Wiele zabiegów stosowanych przez znachorki lub innych ludowych uzdrowicieli opierało się na jajku. Jajka stosowano także w zabiegach mających na celu uleczenie z chorób. Toczone po ciele chorego jajko miało wyssać przyczyny schorzenia.
Wielkanocne zwyczaje zaduszkowe
Jajka ofiarowano również zmarłym. Z wierzeń przedchrześcijańskich wywodził się zwyczaj składania jajek do grobów lub na nich. W czasie świąt dzielono się święconymi jajkami ze zmarłymi członkami rodzin. Jajo w tym kontekście dawało nadzieję na odrodzenie i odzyskanie życia. Prawdopodobnie do tego typu zwyczajów nawiązuje krakowska Rękawka, która odbywa się na pamiątkę stypy po śmierci Krakusa.
O miejscu jajka w kulturze ludowej można by opowiedzieć jeszcze wiele. Warto jednak zapamiętać, że jajka wielkanocne oprócz chrześcijańskiego symbolu Zmartwychwstania Jezusa niosą ze sobą dobre życzenia na nadchodzący rok: pomyślność, zdrowie, obfitość. Oby w tym roku nie zabrakło jajek na Waszym wielkanocnym stole! 🙂
