Postać Matki Bożej dla dawnych mieszkańców wsi była bardzo ważna. Jej obraz wisiał w każdej chacie zajmując miejsce tuż obok wizerunku Chrystusa. W maju mieszkańcy wsi chętnie śpiewali pieśni ku czci Najświętszej Panienki, a różaniec był jednym z najważniejszych atrybutów religijnych dla każdego wierzącego. Jak wyglądała pobożność maryjna w kulturze ludowej?
Maryja w polskiej pobożności
Kult Matki Boskiej jest w Polsce bardzo rozpowszechniony i ma wielowiekową tradycję. Świadczy o tym choćby Bogurodzica, czyli pierwsza polska znana pieśń poświęcona właśnie Maryi. W późniejszych wiekach królowie Polski powierzali kraj Najświętszej Panience w najtrudniejszych momentach, wierząc w Jej wstawiennictwo u Boga. Od setek lat, przez pokolenia zawierzano się Maryi, ponieważ uważano, że Ona najlepiej zrozumie ziemskie, człowiecze problemy.
W maju na wsiach, ale także w miasteczkach ludzie dekorowali kapliczki poświęcone Maryi i śpiewali pod nimi majówki. W lipcu i sierpniu do licznych sanktuariów maryjnych zmierzały (i nadal zmierzają) tłumnie pielgrzymki czcicieli, aby wyprosić łaski, podziękować, przeprosić. Modlitwa różańcowa to jedna z najpopularniejszych modlitw, a udział w cośrodowych nowennach do Matki Boskiej Nieustannej Pomocy to dla wielu obowiązkowy punkt tygodnia. Maryja jest stale obecna w życiu religijnym Polaków.
Matka Boga, ludzi i natury
W kulturze ludowej Maryja i Jej kult na stałe zrosły się z rokiem obrzędowym. Maryja, jako Matka Boga, ale i zwyczajna kobieta była uważana przez ludzi za wzór gospodyni i matki. Wierzono, że Maryja dba o losy ludzi na Ziemi, wpływa na ich życie i zajmuje się ich sprawami, nawet tymi najmniejszej wagi. Czuwa także nad przyrodą i wszystkim, co z nią związane, więc chętnie zwracano się do niej o pomoc i opiekę nad pracami rolniczymi.
Wyznaczono funkcje, jakie pełni kult maryjny w folklorze: inicjacyjno-płodnościowa, macierzyńsko-opiekuńcza oraz ochronna. Można także doszukiwać się w kulcie maryjnym dawnych, przedchrześcijańskich powiązań z boginiami, które opiekowały się kobietami i naturą, dbały o cykliczność i związany z nią urodzaj plonów.
Pobożność maryjna w kulturze ludowej
Jak ważna jest rola Maryi w kulturze tradycyjnej ukazuje liczba poświęconych Jej dni. Mniejsze i większe święta, uroczystości i wspomnienia występują chyba w każdym miesiącu. Tych najbardziej znaczących jest pięć i są one ściśle powiązane z kalendarzem prac rolniczych.
Matka Boska Gromnicza, święto przypadające na 2 lutego, to czas, kiedy święci się gromnice. Świece są używane m.in. dla ochrony domu przed burzą. Wierzono, że w ten dzień Matka Boska chodzi po polach, chroniąc oziminy przed wymarznięciem, a towarzyszy jej obłaskawiony wilk.
Matka Boska Roztworna przynosi ze sobą wiosnę (25 marca). Święto Zwiastowania w kulturze ludowej jest świętem Matki Boskiej, która przynosi na ziemię nowe życie. Patronuje ona kiełkującemu zbożu, pierwszym rozwijającym się roślinom, jest kreatorką życia.
Matka Boska Jagodna jest wspominana 2 lipca. Od tego dnia można bezpiecznie spożywać jagody, owoce leśne i ogrodowe. Uważa się, że święto wywodzi się z przedchrześciańskich ofiar składanych bóstwom urodzaju.
Matka Boska Zielna to chyba najbardziej popularne święto maryjne w Polsce. 15 sierpnia święci się bukiety z tegorocznych kwiatów, zbóż i warzyw w podziękowaniu za tegoroczne plony. Niegdyś uroczystość wypadała w środku sezonu zbiorów, dzisiaj symbolicznie kończy żniwa.
Matka Boska Siewna to uroczystość obchodzona 8 września. Poświęcone tego dnia zboże jest przeznaczone do siewu ozimin. Nad pierwszą skibą ziemi podczas jesiennych zasiewów, rolnicy wykonywali kiedyś znak krzyża, aby powierzyć plony opiece Boga i Matki Bożej.
