Strój krakowski to jeden z najbardziej znanych polskich strojów ludowych. Jest używany nie tylko w zespołach ludowych czy wśród osób troszczących się o kulturę ludową, ale także w trakcie wielu wydarzeń o charakterze narodowym. Popularność sprawiła, że wokół stroju regionalnego Krakowiaków narosło sporo mitów i utrwaliło się wiele nieprawdziwych przekonań. Oto kilka rzeczy, których nie wiesz o stroju krakowskim.
1. Strój krakowski – niezliczone odmiany i rodzaje
Region krakowski zajmuje prawie połowę Małopolski, sięgając także poza jej dzisiejsze granice administracyjne. Ciężko zatem twierdzić, że ludzie od Śląska aż po Podkarpacie ubierali się w ten sam sposób. Główny podział stroju i regionu określa Krakowiaków Zachodnich oraz Wschodnich. Pierwsi to grupa zgromadzona w najbliższej okolicy Krakowa – jej strój jest najczęściej powielany i to jego odmiany nosi się jako narodowy. Krakowiacy Wschodni mieszkali na Powiślu Dąbrowskim, okolicach Skalbmierza oraz Miechowa i wykształcili swój odrębny strój oraz tańce i muzykę.
Choć ogólny podział utrzymuje te dwie grupy to w rzeczywistości na terenie tak rozległym występowało wiele różnych wersji stroju krakowskiego. W zależności od zamożności mieszkańców, dostępności materiałów, umiejętności krawców czy mód występujących w okolicy noszono różne sukmany, kaftany, portki, spódnice, inaczej haftowano koszule czy wiązano czepiec w inny sposób.
Warto też zaznaczyć, że to co my obecnie nazywamy strojem regionalnym niegdyś było zwykłym ubraniem. Ludzie nosili się tak, jak ich sąsiedzi bliżsi i dalsi, ubierali takie rzeczy, które były dostępne i te, które w danym okresie były modne. Podział na regiony i określenie nazw strojów przyszło z czasem, więc to nie region określa strój, ale strój określa region.
2. Łatwy dostęp do tkanin i dodatków pozwalał na szycie bardzo zdobnych ubrań
Centrum regionu krakowskiego jest Kraków – dawne miasto królewskie, stolica Polski, później jedno z najważniejszych miast Galicji i jeden z głównych ośrodków życia artystycznego i naukowego. Kraków był także zawsze ważnym punktem handlowym. Nie bez powodu na tutejszym ogromnym rynku stanęły monumentalne Sukiennice, gdzie od lat sprzedawano najlepsze materiały. Mieszkańcy okolicznych wsi i miasteczek mieli zatem ułatwiony dostęp do fabrycznie wytwarzanych tkanin, tekstylnych nowości i najpiękniejszych ubrań z całego kraju i zagranicy.
Kwitnący handel i duża ilość mieszkańców miasta determinowała także rozwój krawiectwa, a co za tym idzie także dostęp do akcesoriów niezbędnych do szycia i dekorowania gotowych strojów. Nie było zatem w Krakowie problemu z dostępem do gotowych guzików i metalowych dekoracji, kolorowych wstążek czy sznurków i wielu innych dodatków. Krakowiacy chętnie korzystali z tego krawieckiego bogactwa. Mieszkający najbliżej Krakowa nosili stroje z kolorowych tkanin, chętnie wykorzystywali materiały fabryczne i stosunkowo szybko zrezygnowali z powszechnego używania tkanin samodziałowych do szycia strojów odświętnych.
3. Wzorzyste materiały zajmowały wiele miejsca w sercach Krakowian
Strój krakowski, zwłaszcza kobiecy, jest bardzo zdobny – nie tylko ze względu na ilość użytych dekoracji, ale wykorzystane materiały. Krakowianki ukochały tybety: szyły z nich zarówno spódnice, jak i zapaski, gorseciki, kaftany. Często same kwiaty nie były wystarczającą ozdobą i chętnie dodawano do nich chwosty czy metalowe guziki. Mężczyźni również nie stronili od mniej popularnych w stroju ludowym wzorów. Męskie spodnie krakowskie szyto z tkanin w drobne prążki w kolorze czerwonym, niebieskim, fioletowym i zielonym, zdarzały się nawet portki w kropki!
To, co prawdopodobnie mniej kojarzy się z regionem krakowskim to kratka. Materiały w kratę były używane przez kobiety równie często, co te w kwiatowy wzór. Najpowszechniejsze były kraciate chusty lub pledy z grubszego materiału, służące za okrycie wierzchnie w chłodniejsze dni. Jednak ten wzór można było spotkać również na spódnicach, kaftanach i gorsetach. Więcej na ten temat możesz przeczytać na stronie Muzeum Etnograficznego w Krakowie.
4. Kierezja z suką – powód do dumy Krakowiaka
Krakowiacy Wschodni i Zachodni mieli w swoich szafach i kufrach wiele wspólnych bądź podobnych elementów. Jednak u Krakowiaków Wschodnich noszono męskie okrycie wierzchnie, którego próżno szukać pod Krakowem. Kierezja z suką (na zdjęciu głównym wpisu) to sukmana wykonana z ciemnego, brązowego sukna z dużym trójkątnym kołnierzem spadającym na plecy. Był to ubiór najzamożniejszych i zakładano go tylko w trakcie największych świąt. Suka, czyli charakterystyczny kołnierz była pokryta czerwonym haftem, bardzo charakterystycznym dla tej okolicy. Zamiast popularnego w reszcie regionu białego haftu angielskiego, tutaj koszule, czepce oraz inne elementy pokrywano haftami czerwonymi lub czerwono-czarnymi.
5. Strój krakowski upowszechnił się w całym kraju, dzięki modzie krakowskiej
Strojem krakowskim fascynowano się już od XIX wieku. Początkowo moda krakowska oznaczała stylizowane stroje wyższych warstw, nawiązujące krojami i wzorami do ubiorów wiejskich. Z czasem moda ta rozpowszechniała się coraz bardziej, łącząc również z patriotyzmem i wyrazem miłości do polskości. W trakcie XX-lecia międzywojennego zaczęto używać stroju krakowskiego jako narodowego na uroczystościach państwowych i innych wydarzeniach tego typu. Spopularyzował się wówczas strój nieco inny od rzeczywistego stroju regionalnego i to on aż do teraz przez wielu uważany jest za strój krakowski. Więcej na ten temat przeczytasz w tym wpisie.
Jeśli zainteresował Cię strój krakowski, jego ogólny opis przeczytasz w Magazynie Folkstar, gdzie również ukazują się teksty mojego autorstwa – zapraszam do lektury!
