Jeszcze przed kilkudziesięcioma laty kapelusz spoczywał na głowie każdego mężczyzny. Żaden z szanujących się Panów nie pokazałby się bez nakrycia głowy wśród ludzi. To, co mężczyźni zakładali na głowę mówiło bardzo wiele: z jakiego są regionu, jaką pełnią funkcję społeczną, a także to, co się dzieje w danym dniu. Magierka, rogatywka, kapelusz, czapka i wiele innych – co najczęściej nosili na głowie panowie z Małopolski?
Najbardziej szczególna część garderoby
Zakrywanie głowy dziś nie jest bardzo popularne. Robimy to ze względów czysto praktycznych, chroniąc się przed zimnem lub palącym słońcem, zdarzają się też tacy, którzy kapelusze i czapki noszą jako stylowy dodatek do ubrania. Niegdyś nakrycie głowy było dopełnieniem całości stroju, a na chodzenie z gołą głową mogły pozwolić sobie tylko najmłodsze dzieci i panny. Kapelusz czy czapka były częścią ubrania, dawały możliwość pokazania się od jak najlepszej strony i wiele mówiły o noszącym je człowieku. Jakie nakrycia głowy były najpopularniejsze na południu Polski? U kobiet TAKIE, a u mężczyzn – o tym przeczytasz poniżej.
Wyjątkowo polska rogatywka
Dlaczego wyjątkowo polska? Kazimierz Moszyński w swoim dziele „Kultura Ludowa Słowian” wspomina, że ten rodzaj nakrycia głowy jest przez wielu uznawany za specyficznie polski. W rzeczywistości był noszony głównie w północnych rejonach Słowiańszczyzny, a obecnie najbardziej kojarzony jest z regionem krakowskim. Rogatywka to czapka wykonana z czterech klinów tworzących rogi i wykończona otokiem z czarnego baranka.
W okolicach Krakowa najczęściej bywała czerwona, a do jej prawego boku doczepiano pawie pióra. Zdarzały się także czapki ciemniejsze, np. brązowe. Rogatywka występuje w strojach innych regionów, zwłaszcza tych sąsiadujących z krakowskim. Tego rodzaju nakrycie głowy noszono m.in. w kieleckim, na Pogórzu, u Lachów Sądeckich. Mieszczanie żywieccy nosili niebieskie rogatywki na wzór czapek wojskowych z XVIII wieku.
Magierka, kapelusz i słoma
Magierka to czapka robiona na drutach, noszona głównie w regionie krakowskim i na Pogórzu. Sposób jej tworzenia był znany tylko nielicznym – szczególna forma splotu, folowanie, składanie i modelowanie do ostatecznego kształtu wymagało wprawy i zaawansowanych umiejętności. Wykonywana była z białej wełny i zdobiona wzorami z nici czerwonej, niebieskiej, zielonej: kolorystyka i rozmieszczenie były uzależnione od mody w danej okolicy.
Z racji materiału, z jakiego powstawała, magierka była przeznaczona raczej na chłodniejsze miesiące. Latem popularne były kapelusze słomiane. Tworzone były one ręcznie z paska plecionego ze słomy pszennej. Pasek układano i zszywano formując główkę i rondo, chroniące przed mocnymi promieniami słońca. Dla ozdoby kapelusz obwiązywano czerwoną lub czarną wstążką.
W północnej i środkowej części Małopolski panowie nosili także czarne filcowe kapelusze. Wśród mieszkańców okolic Krakowa popularne były wysokie cylindry – zazwyczaj zakładali je majętni chłopi, zwykle najstarsi w rodzie. Kapelusz z niewielkim rondem i niewysoką wypukłą główką był popularnym nakryciem głowy u Lachów Sądeckich. Dla ozdoby dodawano do niego pióra lub bukiecik kwiatów.
Kosteczki zza gór i lasów, łańcuszki i muszelki
Jednym z najbardziej rozpoznawalnych nakryć głowy Małopolski jest bezsprzecznie kapelusz góralski. I prawdopodobnie ma go w swoim domu połowa turystów odwiedzających Zakopane… Czarny filcowy kapelusz noszony przez górali ma niewielkie rondo i okrągłą wypukłą główkę. Tuż nad rondem ozdobiony jest paskiem z kostkami, czyli małymi muszelkami ślimaka porcelanki. Były one przywożone przez rodzimych handlarzy z południa Europy. Wcześniej zdobiono kapelusze skórzanym czerwonym paskiem, łańcuszkiem lub spiłowanymi kośćmi zwierząt. Pióro przy kapeluszu jest znakiem kawalerów i, tak jak wianek u kobiet, dzień ślubu jest ostatnim dniem, kiedy można go włożyć.
Męskie nakrycie głowy to jeden z elementów, które najdłużej zachowały się w kulturze ludowej. O tym, jakie znaczenie miały czapki krakowskie w okolicach Tarnowa i kiedy je zakładano pisałam już tutaj.
Post ma na celu przedstawienie kilka rodzajów męskich nakryć głowy – tych najbardziej charakterystycznych i znanych w Małopolsce. Oprócz opisanych pojawiały się także inne rodzaje kapeluszy i czapek, o których z pewnością będzie okazja napisać w przyszłości.
Więcej na temat strojów ludowych przeczytasz tutaj.
Źródła zdjęć: Krakowiacy w rogatywkach, cylinder, magierka, kapelusz
