Choć obecnie kojarzymy tylko jedną, jedyną słuszną wersję stroju ludowego to w czasie największego rozkwitu ulegał on wielu modom. Przyczyniła się do tego dostępność materiałów, możliwość zakupu coraz to piękniejszych tkanin oraz chęć wyróżnienia się wśród innych. Kobieca spódnica przez te kilkadziesiąt lat przeszła długa drogę. Od prostych samodziałowych płócien do bogato zdobionych, drukowanych w kwiatowe wzory tkanin.
Spódnica – atrybut każdej kobiety
Spódnica to nieodłączny znak każdej kobiety. Na dawnej wsi, w najmłodszych latach życia zarówno dziewczynki, jak i chłopcy chodzili w długich koszulach przypominających sukienki. Kiedy chłopcy podrośli – dostawali spodnie. Dziewczynki natomiast strojono w spódniczki i to one miały pozostać z nimi w różnych postaciach do końca życia.
Spódnice podlegały różnym modom. W zależności od regionu, w różnych częściach Małopolski popularność zyskiwały różne materiały, sposób zdobienia, kolory.
Od święta i na co dzień, czyli spódnica spódnicy nierówna
Idealna kobieta na XIX-wiecznej wsi miała szerokie biodra, dlatego dbano o to, aby spódnica odpowiednio rozszerzała się w tej okolicy. Na spódnice przeznaczano spore ilości materiału – było to od 5 do 7 szerokości, czyli nawet do ok. 350 cm tkaniny. Bogate marszczenia były wykonywane po bokach oraz z tyłu spódnicy, natomiast przód, który był schowany pod zapaską, pozostawiano prawie zupełnie gładki. Ze względów oszczędnościowych zdarzało się, że wszywano w tym miejscu kawałek innego, tańszego materiału. U dołu spódnicy wszywano szeroką listwę płócienną, dzięki której materiał nie niszczył się zbyt szybko, a całość uzyskiwała pożądany kształt dzwonu.
Spódnice zdobiono przy ich dolnej krawędzi. Na samym dole często przyszywano szczotkę, która chroniła przed zniszczeniem. Ok. 10-15 cm wyżej przyszywano wstążeczki, listewki lub haftowano motywy roślinne. Dekoracje dopasowywano do materiału, z jakiego została wykonana spódnica oraz panującej w danym okresie lub regionie mody.
Spódnice z droższych, bardziej zdobnych tkanin były przeznaczone do noszenia od święta. W dni codzienne noszono spódnice ze zwykłych samodziałowych materiałów lub te, które dawniej noszono odświętnie. Najczęściej jedną suto marszczoną lub dwie – halkę i spódnicę wierzchnią. Bielizny nie noszono, dlatego aby zapewnić sobie ciepło wkładano większą ilość spódnic. Z tego samego powodu spódnice były zawsze długie i sięgały co najmniej do kostek.
Spódnice służyły do ogrzania i ochrony nie tylko dolnej części ciała. W czasie deszczu lub śnieżycy, wkładano większą ilość spódnic, a jedną lub dwie zarzucano na głowę.
Jakie spódnice noszono w Małopolsce?
- Spódnice wełniane, z grubego płótna, jednokolorowe
Noszone w całej Małopolsce. Wykonywane z tkanin samodziałowych lub kupowanych na jarmarkach. Były powszechnie dostępne, wytrzymałe i stosunkowo tanie, co powodowało ich dużą popularność. Najczęściej noszono je zimą, ponieważ zapewniały ciepło. Często nosiły je również starsze kobiety.
- Spódnice z białego płótna – fartuchy
Jedne z najstarszych typów spódnic. Były wykonywane z białego płótna kupowanego lub samodziałowego. Mocno krochmalone. Dołem zdobione pasem haftu angielskiego. Dawniej noszono je jako spódnice wierzchnie – tak można je zobaczyć np. u Lachów Szczyrzyckich, Pogórzan i Krakowiaków Wschodnich. W wielu regionach z czasem zajęły miejsce halki i były wkładane pod spódnicę wierzchnią.
- Spódnice z drukowanym wzorem – drukowanki, wybijanki, farbówki
Spódnice szyte z domowego płótna, farbowanego na ciemne kolory: granatowy, niebieski lub czarny i drukowane w białe wzory. Wzory były wykonywane w małych drukarniach na wsiach lub w małych miasteczkach. Popularne w całych Karpatach, aż do czasu gdy zostały wyparte przez tkaniny tybetowe.
Przeczytaj także o drukowaniu materiałów.
- Spódnice perkalowe i batystowe
Wykonywane z cienkich tkanin bawełnianych i lnianych, jednobarwnych lub barwionych. Występowały najczęściej w pastelowych kolorach. Noszone chętnie zwłaszcza w regionach podgórskich – u Lachów i Pogórzan oraz u Krakowiaków. Różowe materiały były najpopularniejsze w regionie Lachów Sądeckich.
- Spódnice tybetowe
Najbardziej znany dziś typ spódnicy. Materiał to cienka wełna z owiec lub kóz tybetańskich z kwiatowym wzorem. Najpopularniejsze kolory tybetowych spódnic to biały, czerwony, niebieski i zielony. Występowało kilka rodzajów motywu kwiatowego – małe kwiaty, duże kwiaty, tzw. trzy róże, korona (kwiaty od mniejszych do większych).
Przeczytaj także o tkaninie tybetowej.
To oczywiście nie wszystkie rodzaje spódnic, które noszono w Małopolsce na przełomie XIX i XX wieku. W każdym regionie, w zależności od wielu czynników, historia spódnicy będzie przedstawiała się nieco inaczej. Powyżej przedstawiłam tylko kilka głównych rodzajów.
Zdjęcia pochodzą ze stron strojeludowe.net oraz www.etnodizajn.pl i przedstawiają spódnice znajdujące się w zbiorach muzealnych.
Jeśli chcesz poczytać więcej o stroju ludowym, zapraszam Cię tutaj.
