Uprawa zboża to jeden z najważniejszych punktów w życiu każdego rolnika. Zapełnione spichlerze dawały możliwość przygotowania codziennych posiłków i wypieku chleba, a zebrana słoma pomagała w ociepleniu domu czy zrobieniu strzechy. Ponieważ wyjątkowo dbano o rozwój i zbiór zboża, czynności te obwarowane były licznymi rytuałami. M.in. uroczystymi zażynkami na początek żniw oraz jeszcze bardziej hucznymi dożynkami – na koniec. Najważniejszym atrybutem dożynek był wieniec. Jak wygląda historia wieńca dożynkowego?
Kępka zboża na polu
Zboże rosnące na polu było dla naszych przodków prawdziwym bogactwem. Z tego powodu niezwykle o nie dbano, także stosując różnego rodzaju zabiegi magiczne. Do siewu dodawano odrobinę poświęconych ziaren, wysiewano prawą ręką i w prawą stronę. Gospodarze robili wszystko, aby zjednać sobie siły przyrody, moce wegetacyjne i wymodlić dobre plony u Boga. Żniwa musiały rozpocząć się w określony sposób i odpowiednio zakończyć, aby kolejny rok był równie obfity w zbiory.
Wierzono, że siły wegetacyjne zaklęte w zbożu przetrwają w ostatniej kępce zboża. Nie ścinano jej zatem, ale pozostawiano w rogu pola i przystrajano wstążkami oraz kwiatami. Gdzieniegdzie do środka wkładano chleb, pieniążek i sól. W ten sposób oddawano hołd przyrodzie, dzięki której paki w komorze znów były pełne złotych ziaren. Pozostawioną w polu kępkę zboża zwano przepiórką, kozą, brodą, pępkiem, wiązką, wiązanką.
W dzień dożynek przepiórkę ścinano w podniosłej atmosferze. W zależności od regionu mogła ona sama być wieńcem dożynkowym lub stanowić jego podstawę. Część kłosów przeznaczano do kolejnego siewu, by obfitość i siły witalne przeszły na plony w kolejnym roku.
Wieniec na głowie przodownicy
Najdawniejsze wieńce dożynkowe nie były dużych rozmiarów. Były one symboliczną formą podziękowania za plony, ale nie przeznaczano na nie dużej ilości cennych kłosów. Wieńce w formie koła lub korony węgierskiej (obręczy z czterema stykającymi się u góry pałąkami) zakładano na głowę najlepszej żniwiarce. Dziewczyna szła na czele pochodu dożynkowego dumnie prezentując dorobek ciężkiej, całorocznej pracy. Wieńce na głowę były przygotowane głównie z kłosów zbóż. Dodatkowo strojono je kwiatami i wstążkami, gałązkami orzecha, jarzębiny, jabłoni.
Inne, niewielkich rozmiarów wianuszki przygotowywano np. w Poznańskim, gdzie kobiety wiły aż sześć małych wianeczków z różnych rodzajów zboża. Do wicia przygotowywano pszenicę, żyto, jęczmień, groch i orzechy. Dawne formy wieńca dożynkowego to także równianki. Były to bukiety o trzech odnogach, na które oprócz zboża składały się także tegoroczne owoce i warzywa.
Historia wieńca dożynkowego
W okresie dwudziestolecia międzywojennego charakter dożynek zaczął się zmieniać z lokalnego, dworskiego na państwowy. Uroczystości były coraz większe, nowe technologie w rolnictwie pozwalały na większe zbiory, więc urosły także wieńce dożynkowe. Te tradycyjne zwykle miały kształt korony lub snopka zboża. Tworzono je na drewnianej podstawie, na której stał stelaż wykonany z gałązek. Każda z nich była bogato ubrana złotymi kłosami różnych rodzajów zbóż.
Z czasem repertuar wieńców dożynkowych poszerzył się. Oprócz tradycyjnych form zaczęły pojawiać się wieńce o symbolice patriotycznej i religijnej, wieńce przedstawiające postaci zwierzęce, rośliny, a nawet ludzi. Do wykonania wieńca zaczęto używać również współczesnych materiałów takich jak klej i styropian. Dzięki nim znacząco wzrosły możliwości konstrukcyjne. Jednak podczas licznych konkursów wieńca dożynkowego wciąż wysoko ceni się nawiązania do najstarszych, klasycznych form.
Jeśli chcesz dowiedzieć się więcej o wieńcu dożynkowym i samych dożynkach już 5 sierpnia pojawi się ebook „Jak zrobić wieniec dożynkowy?” do pobrania za darmo!
Obserwuj na Facebooku lub Instagramie, aby nie przegapić premiery!
Ten wpis powstał w ramach projektu Rok w kwiatach.
