Tak jak każdego dnia na nieboskłonie króluje słońce, tak nocą władzę przejmuje księżyc. Bardziej tajemniczy, zmienny, cykliczny, stanowiący zagadkę dla ludzkości. Wiązany z siłami zła, ale i wykorzystywany do dobrych celów. Jakie znaczenie ma księżyc w kulturze ludowej?
On czy ona? Księżyc w kulturze ludowej
Srebrzyste światło księżyca od wieków zarówno fascynowało ludzi, jak i przerażało. Noc bowiem kojarzona była z wszelkim złem, siłami z zaświatów oraz różnego rodzaju niebezpieczeństwami czyhającymi na człowieka. Księżyc był dla naszych przodków ważnym ciałem niebieskim, ponieważ istotnie wpływał na ich życie. Cykliczne powiększanie się i zanikanie miesiąca nie tylko odmierzało czas, ale również dyktowało rytm prac gospodarskich. Niektóre z nich lepiej było wykonywać przy pełni, inne natomiast podczas nowiu czy pierwszej kwadry.
Tradycyjnie uznaje się, że słońce jest powiązane z płcią męską, a księżyc – damską. Choć w kulturze ludowej nie ma jednoznacznych określeń to cykl rodzenia się i umierania księżyca kojarzono z kobiecym kwiatem. Kobieta, podobnie jak miesiąc wciąż się zmienia zarówno fizycznie, jak i psychicznie. Z wyglądu księżyca w jego różnych fazach wróżono pogodę. Dobrze widoczny księżyc zwiastował pogodę, zamglony czy w lisiej czapie – opady oraz mgły. Rogi zagięte do góry podczas wzrastania dawały nadzieję na słońce, skierowane w dół oznaczały deszcz. Jeśli księżyc przybierał odcień czerwieni spodziewano się klęsk żywiołowych, zarazy oraz wojen.
Ciemne początki – nów
Nów witano na dawnej wsi bardzo radośnie. Był to czas ponownego narodzenia, wzrostu, radości i powrotu do życia. Niekiedy nawet z tej okazji modlono się w kościołach prosząc o dobro, szczęście i dostatek. Podczas nowiu dobrze było siać wszystkie rośliny rosnące nad ziemią: zboża, kapustę i inne warzywa, sadzić drzewka owocowe. Aby zapewnić sobie dobrobyt i dostatek właśnie w tej fazie należało rozpoczynać budowę domu i wpędzać zwierzęta do nowych obór. Nów to również dobry moment na zawieranie małżeństwa.
Wierzono, że w czasie, gdy księżyc nie jest widoczny czarownice mają większą moc niż zazwyczaj. Ale to także dobry czas na stosowanie zabiegów magicznych, np. zbieranie ziół lub stosowanie kuracji leczniczych. Podczas nowiu leczono kołtun, ponieważ wówczas czynność ta miała być skuteczniejsza niż w innym czasie. Wraz z rosnącym księżycem dobrze było obcinać włosy lub strzyc owce, ponieważ włosy lub sierść miała odrastać szybciej w lepszej kondycji. Czynności wykonywane w pierwszej kwadrze sprzyjały rozwojowi i wzrostowi.
Pełnia i jasność
Księżyc w kulturze ludowej podczas pełni był błogosławieństwem i przekleństwem. Z jednej strony w tym czasie należało się spodziewać wysypu grzybów i urodzaju, pełni wszystkiego. Uważano, że dzieci poczęte w czasie pełni urodzą się zdrowe i silne. Jednak ciężarna nie mogła wystawiać się na działanie księżyca, bo sprowadziłaby na siebie ciężki poród. Interesy zawarte w czasie, gdy księżyc odsłaniał całą swą tarczę nie mogły zakończyć się źle.
Z drugiej to wtedy obserwowano więcej dziwnych zachowań ludzi i zwierząt. Światło księżyca w pełni mogło być niebezpieczne dla niemowląt. Aby zapobiec tzw. chorobie księżycowej trzeba było odsunąć kołyskę od okna oraz postawić szklankę lub miskę z wodą, która zneutralizuje szkodliwe działanie promieni miesiąca. Czas ostatniej kwadry, kiedy księżyca ubywa był dobry do sprzątania, plewienia, koszenia traw, pozbywania się robactwa. Działania podjęte, gdy księżyc malał, potęgowały proces usuwania i pomniejszania.
W tradycji wielu regionów zapisały się liczne nakazy i zakazy odnoszące się do poszczególnych faz księżyca. Niekiedy są one spójne, innym razem się wykluczają. Część z nich funkcjonuje do dzisiaj tak jak te o wysypie grzybów czy wróżeniu pogody. Mimo poszerzającej się wiedzy naukowej, podróży i spacerów po jego powierzchni księżyc wciąż fascynuje.
