Od połowy sierpnia cała Polska wieńcami stoi. W każdej gminie, powiecie, każdym województwie organizuje się oficjalne samorządowe dożynki, na których pojawiają się delegacje z tradycyjnymi i współczesnym formami wieńców wykonanych z tegorocznych plonów. Kulminacją corocznych podziękowań za zbiory są prezydenckie dożynki w Spale oraz dożynki w jasnogórskim klasztorze. Dlatego co roku setki osób staje przed trudnym zadaniem: jak zrobić tradycyjny wieniec dożynkowy?
Jak kiedyś wyglądały dożynki?
Dożynki, inaczej nazywane w różnych częściach Polski wyżynkiem, obżynkiem lub wieńcowem czy okrężnem były uroczystym zakończeniem żniw (który często przypadał o wiele później niż w połowie sierpnia). W dzień ostatnich prac na polach, wszyscy pracujący chłopi zbierali się i wspólnie szli z podziękowaniem do dworu lub folwarku. Na czele orszaku szła przodownica, czyli żniwiarka, która najlepiej radziła sobie z pracą w tym roku. Na głowie niosła wieniec upleciony z kłosów zbóż i przyozdobiony kolorowymi wstążkami, owocami i kwiatami. Przypominał on kształtem dawną stożkową koronę. W zależności od regionu, wieniec mógł być także większych rozmiarów i być niesiony przez więcej osób.
Na dworze właściciel wsi, zarządca albo gospodarz przyjmował wieniec i uroczyście odnosił go do domu. Tam wieniec czekał kolejnego, jesiennego zasiewu – aby zboże dobrze rosło, do siania dodawano garść wieńcowego zboża. Następnie gospodarz prosił do tańca przodownicę i w ten sposób rozpoczynał zabawę. Sponsorowane przez zarządcę muzyka i tańce były formą podziękowania za trud pracy na polu przez całe żniwa.
Tradycyjny wieniec dożynkowy – czyli jaki?
Z czasem typowo świecki charakter dożynek połączył się z religijną uroczystością Matki Boskiej Zielnej. Niegdyś tego dnia do kościołów przynoszono bukiety, inaczej nazywane snopkami, w których znajdowały się zioła i rośliny z pól, łąk i lasów, zboża, gałązki drzew i inne owoce tegoroczne. Więcej o tym święcie przeczytasz tutaj.
Dziś obie uroczystości na dobre złączyły się w jedną. Co roku 15 sierpnia tłumnie zmierzamy do kościołów, aby podziękować za zbiory, niosąc wykonane wspólnym wysiłkiem wieńce. Oprócz tradycyjnych form wywodzących się z jeszcze z wieńców noszonych przez przodownicę, czyli przybierających formę korony czy kopy, pojawiają się zbożowe dzieła sztuki nawiązujące do symboli religijnych, przedmiotów czy postaci. Jednak wśród organizowanych konkursów przeważają te na wieńce tradycyjne.
Jak zrobić tradycyjny wieniec dożynkowy?
Kształt – do najdawniejszych form wieńców zalicza się koronę, czyli wieniec składający się z podstawy i czterech (lub więcej) przęseł stykających się ze sobą u góry i zakończonych w zdobny sposób. Innym kształtem uznawanym za tradycyjny jest wieniec w formie stożkowej kopy, nawiązującej wyglądem do snopa zboża.
Podstawę stanowią dwa drążki ułożone w literę X lub umieszczone równolegle i połączone trzecim w formie litery H. Na nich na środku umocowany jest gruby słupek, do którego przywiązuje się wygięte w łuk gałązki tak, aby całość tworzyła wymagany kształt.
Materiały i wykonanie – do wykonania wieńca mogą być użyte jedynie naturalne materiały. Ozdobienie podstawy zbożem i ziołami musi odbyć się w taki sposób, aby umiejętnie schować użyte do wykonania podstawy gałązki. Warto użyć splecionych kłosów zbóż, wianuszków z zielonych roślin i kwiatów oraz sznurków z naturalnych materiałów.
Jakie rośliny powinny znaleźć się w dożynkowym wieńcu?
Do wykonania wieńca używa się wszystkich rodzajów zbóż: pszenicy, owsa, jęczmienia i innych zarówno złocistych, dojrzałych kłosów, jak i tych zebranych o wiele wcześniej – jeszcze zielonych. Uzupełnieniem są zioła i kwiaty m.in. te, które powinny znaleźć się w bukiecie na Matki Boskiej Zielnej. Wyjątkową ozdobą są gałązki leszczyny z orzechami oraz jarzębina. Ponadto w tradycyjnym wieńcu mogły się znaleźć czerwone jabłka i inne owoce i warzywa oraz okolicznościowe wypieki. W centrum wieńca może także pojawić się chleb upieczony z mąki z pierwszych zbiorów.
W przeszłości, aby zapewnić powodzenie i dobrobyt w gospodarstwie do wieńca wkładano także żywego koguta, kaczkę albo małą gąskę. Dziś nie jest to już praktykowany zwyczaj 🙂
Reszta zależy już od kreatywności osób tworzących wieńce. Z pewnością wykonanie pięknego dożynkowego wieńca wymaga sporych umiejętności manualnych, poczucia estetyki oraz swobodnego poruszania się w wyznaczonych przez tradycję normach i zaleceniach.
Dla wszystkich tworzących wieńce – powodzenia podczas pracy i w dożynkowych konkursach!
Wszystko o dożynkach i tworzeniu tradycyjnego wieńca dożynkowego przeczytasz w darmowym ebooku:
