Blog istnieje już czwarty rok, a nie ma tu jeszcze tekstu o pisankach. Ale co się odwlecze to nie uciecze, a wpis właśnie jest! Tegoroczne święta wielkanocne będą zupełnie inne ze względu na nadzwyczajną sytuację w jakiej przyszło nam żyć. Jednak można w niej znaleźć także dobre strony. Skoro dużo osób przebywa w domach, mamy nieco więcej czasu na przygotowanie tradycyjnych ozdób – bo i tak prawdopodobnie nie pójdziemy po nie do sklepu. Zatem: jak zrobić tradycyjne pisanki?
Jak zrobić tradycyjne pisanki?
Jajko to symbol świąt wielkanocnych. O jego bogatej symbolice i znaczeniu magicznym w obrzędach wiosennych i nie tylko pisałam tutaj. Jajka bowiem były obecne w ważnych momentach przejścia i w zwyczajach związanych z porami roku od setek lat. Najdawniejsze zdobione skorupki na ziemiach polskich datowane są na X wiek! Już wtedy dekorowano jajka w najróżniejsze wzory i kolory. Przez wieki sposoby zdobnicze zmieniały się, a pisanki dziś wykonywane są w najróżniejszych technikach.
Kraszanki, czyli jajka barwione
Najprostszym i najbardziej popularnym sposobem na dekorowanie jaj jest barwienie. W czasach, gdy nie było barwników fabrycznych piękne kolory uzyskiwano z naturalnych materiałów:
- łupiny cebuli – od pomarańczowego przez brązowy do czerwonego
- kora dębu lub olchy, owoce dzikiego bzu – czarny
- sok z buraka ćwikłowego – od różowego po czerwony
- młode pędy zbóż, barwinek, mech – zielony
- młoda kora gruszy, liście brzozy, dziurawiec – żółty
- liście pokrzywy – żółto-zielony
- kwiaty malwy, fiołka – fioletowy
Pisanki batikowe
Zdobienie jaj techniką batikową polega na nakładaniu na skorupkę warstwy wosku. Roztopionym woskiem przy pomocy zapałki lub cienkiego gwoździa rysuje się wzory i symbole. Następnie jajko gotuje się w barwniku – miejsca pod woskiem nie zostaną zafarbowane. W ten sposób uzyskuje się dwukolorowy ornament. Aby wykonać wielobarwną pisankę czynność powtarza się kilkukrotnie nanosząc wosk na różne odcienie barwnika.
Pisanki batikowe są bardzo popularne na ziemiach wschodnich, na Lubelszczyźnie, Podlasiu, Suwalszczyźnie, także na Kurpiach i w Polsce centralnej. Techniką batikową tworzone są również pisanki huculskie znane ze swoich wyjątkowych wzorów i bogatej kolorystyki.
Pisanki drapane
Techniką rytowniczą nazywa się wydrapywanie wzorów na jajkach. Sposób ten wymaga niezwykłej precyzji ruchów, cierpliwości i delikatności. Dawniej do wydrapywania dekoracji używano brzytew, żyletek, nożyc lub noża szewskiego. Współcześnie dostępne są bardziej efektywne narzędzia pozwalające na powstanie coraz drobniejszych kwiatów i symboli.
Najbardziej znanymi drapanymi pisankami są opolskie kroszonki. Oprócz motywów roślinnych niegdyś umieszczano na nich także życzenia lub wyznania miłosne. Taka kroszonka stawała się spersonalizowanym prezentem wielkanocnym.
Pisanki oklejane sitowiem i innymi materiałami
Dekorowanie jajek za pomocą sitowia to technika popularna na Kurpiach. Wymaga przygotowania już na jesieni, ponieważ sitowie zbiera się na przełomie października i listopada. Z rośliny wyciąga się rdzeń, który następnie przykleja się na jajku. Pomiędzy sitowie układa się włóczkę, zwykle w kolorach czerwieni, zieleni i żółci. W Łowiczu pisanki oklejane są kolorowymi wycinankami. Na białej skorupce nakleja się kolejne warstwy wielobarwnych kogucików, kwiatów i ornamentów. Niektóre wycinkarki tworzą nawet ośmiowarstwowe elementy.
Do bardziej współczesnych technik zalicza się oklejanie jajek nićmi, sznureczkami, roleczkami tworzonymi z bibuły i innymi materiałami.
Pisanki malowane
Malowanie jajek to najmłodsza z tradycyjnych technik zdobienia. Stosowana jest na Powiślu Dąbrowskim oraz na Kujawach, gdzie jajka pokrywa się wzorami przeniesionymi z dekoracji domów (jak w Zalipiu) czy naczyń (jak we Włocławku). Wraz z rosnącą dostępnością różnego rodzaju farb i kredek malowanie jajek stało się najłatwiejszą metodą zdobniczą, niewymagającą zaawansowanych umiejętności. Dziś, oprócz gotowych wzorów naklejanych, to właśnie w ten sposób najczęściej tworzy się wielkanocne pisanki.
Nie wiesz jak ozdobić swoje świąteczne jajka? O ludowych motywach i symbolice wzorów na pisankach przeczytasz w kolejnym wpisie!
