Mówi się, że Kazimierz Wielki zastał Polskę drewnianą, a zostawił murowaną. I z pewnością wiele w tych słowach prawdy na temat działalności jedynego polskiego króla z przydomkiem wielki, jednak drewniane budownictwo nie zniknęło na stałe z polskiego krajobrazu w XIV wieku. Jeszcze przez setki lat, aż do XX wieku polska wieś była głównie drewniana. I to w tej sztuce doskonalili się wiejscy rzemieślnicy. Najważniejsze drewniane zabytki południowej Polski zebrano tworząc Szlak Architektury Drewnianej.
Małopolskie dziedzictwo kulturowe
Drewniane domy, stodoły, zabudowania gospodarcze, kościoły, dwory czy karczmy powoli odchodzą w zapomnienie. To, co jeszcze w latach 90. XX wieku było powszechnym widokiem, czyli wiejskie zabudowania z drewnianymi chatami dziś w wielu miejscach jest już historią. Na tę potrzebę ochrony reliktów historii odpowiedzieli twórcy Szlaku Architektury Drewnianej grupując i ujmując w instytucjonalne ramy dziesiątki drewnianych budynków w Małopolsce. Dziś w ramach szlaku znajduje się aż 255 obiektów zorganizowanych w ramach 4 tras regionalnych.
W ramach Szlaku zobaczyć można zarówno proste wiejskie chaty i zabudowania, jak i bogato zdobione wnętrza kościółków i cerkwi. Unikatową żydowską bożnicę, nieliczne już drewniane dzwonnice przykościelne, budynki zdrojowe. Karczmy, wille, zajazdy i większe kompleksy – te tworzone niejako „naturalnie”, czyli całe rynki, miasteczka czy wsie oraz te tworzone przez człowieka „sztucznie”, czyli skanseny i parki etnograficzne. Różnorodność drewnianych zabudowań jest odbiciem dawnych małopolskich wsi i miasteczek, ukazuje ich najpowszechniejsze i najważniejsze zabudowania.
Szlak Architektury Drewnianej, czyli zwykłe i niezwykłe
W ramach szlaku Małopolska została podzielona na cztery regiony: Kraków i okolice, Tarnów i okolice, Nowy Sącz i Gorlice oraz Orawa, Podhale, Spisz i Pieniny. Każdy z tych regionów ma za sobą inną historię, charakteryzuje go nieco inny typ zabudowy oraz zdobień. W górach podziwiać można szałasy pasterskie, nowopolskie wille zakopiańskie czy wieś Chochołów. W okolicach Krakowa zapraszają drewniane dwory i malownicze ryneczki Lanckorony i dalej Lipnicy Murowanej. Przeważającą kategorią są drewniane świątynie, które zachowały się w dobrym stanie na terenie całego województwa.
Najcenniejszymi zabytkami, które można odwiedzić na trasie szlaku są bez wątpienia kościółki wpisane na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO. Te drewniane świątynie pochodzące z późnego średniowiecza zostały uznane za część unikatowej spuścizny całej ludzkości, dlatego warto zwiedzić choć jeden z nich. A jeśli chcesz zobaczyć odwzorowaną małopolską wieś, wybierz się do któregoś z dziewięciu skansenów -np. w Wygiełzowie, Nowym Sączu, Zubrzycy Górnej.
Pomysł na wakacyjne wycieczki
Szlak Architektury Drewnianej z założenia jest szlakiem dostosowanym do turystów zmotoryzowanych. Odwiedzenie zabytkowych obiektów może być świetnym pretekstem do jednodniowych wycieczek we wszystkie zakątki Małopolski i odkrywanie jej uroków – zarówno tych historycznych, jak i przyrodniczych oraz krajobrazowych. Interaktywna mapa dostępna na stronie szlaku (wystarczy kliknąć w któryś z powyższych linków) znacząco ułatwia zwiedzanie. Pozwala także na odkrycie ciekawych miejsc w naszej okolicy, o których czasem nawet nie wiemy lub zapominamy codziennie je mijając.
Warto zapoznać się tym, co oferuje Małopolska i poświęcić słoneczne wiosenno-letnie weekendy na zwiedzanie niezwykłych zabytków. Kościółki, dwory czy dzwonnice będą także świetnym urozmaiceniem innych wycieczek. Zwiedzanie Szlaku może być także świetną zabawą – ogłoszenie konkursu wśród znajomych czy w klasie na największą liczbę odwiedzonych obiektów sprawi, że wiele osób zacznie uważniej zwracać uwagę na mijane codziennie budynki. A drewniana Małopolska tylko czeka na odkrycie!