Biedę kupuje, kto słomę marnuje mówi jedno ze starych polskich porzekadeł. W istocie słoma była – i nadal jest – cennym materiałem budowlanym, gospodarczym, ale i dekoracyjnym. Dlatego w ciągu Roku w kwiatach nie można pominąć tego wyjątkowego produktu. To już nie roślina, ani tym bardziej kwiat, i jako samodzielna nie występuje w plastyce obrzędowej, jednak słoma w kulturze ludowej pełni wiele ważnych ról. Jak cenna była dla naszych przodków?
Mniej ważna niż ziarno?
Słoma to niejako produkt uboczny w hodowli zbóż. Długie kłosy bez ziaren wydają się bezużyteczne – ale zdecydowanie tak nie jest. To, co pozostawało po wymłóceniu zboża wykorzystywano na wiele sposobów. Był to tani i łatwo dostępny surowiec, więc chętnie znajdowano dla niego coraz to nowe zastosowania. Przede wszystkim słoma jest doskonałym izolatorem, więc nadaje się idealnie jako wyściółka dla zwierząt, a także jako wypełnienie sienników. Używano jej również do ocieplania budynków i wypychania przestrzeni między belkami. Oraz jako główny materiał do pokrycia dachów. To tylko kilka przykładów użycia słomy w wiejskim budownictwie, na wypisanie wszystkich z pewnością nie wystarczyłoby tu miejsca.
Ze słomy wytwarzano różnego rodzaju naczynia i przedmioty codziennego użytku. Gospodarze samodzielnie pletli z niej m.in. miarki, talerze, dzbanki, kosze. Ze słomy powstawały również kapelusze, buty i torby. Później także elementy dekoracyjne takie jak skrzyneczki i pudełka. Dzieci tworzyły słomiane zabawki, a gospodynie używał słomek to tworzenia ozdób świątecznych.
Słomiane ozdoby i dekoracje
Ze słomy gospodynie tworzyły najróżniejsze ozdoby do domu. Najbardziej efektowną z nich były pająki, czyli przestrzenne dekoracje zawieszane u powały. W zależności od regionu tworzono je większe lub mniejsze, z większą ilością słomy lub z przeważającymi kwiatami bibułkowymi. Niektórzy uważali, że pająki mają magiczną moc ochrony domostwa przed złem i nieszczęściami.
Słomiane ozdoby były wykorzystywane szczegółnie podczas świąt Bożego Narodzenia. Gwiazdki, aniołki czy szyszki plecione ze słomy zdobiły podłaźniczkę, a później choinkę. W domu stawiano niemłócone snopki na urodzaj, a na klepisko rozsypywano pojedyczne kłosy, aby dać schronienie duszom przychodzącym z zaświatów. Słomę wykorzystywano również podczas zwyczajów świątecznych – obwiązywano nią drzewa owocowe, aby lepiej rodziły w kolejnym roku, a kolędnicy tworzyli elementy ubioru bądź całe stroje ze słomy.
Słoma w kulturze ludowej – magia i medycyna
Słoma oprócz wielu zastosowań praktycznych, miała także swoje znaczenie symboliczne. Była swego rodzaju pomostem między światem żywych a umarłych, ale wiązano ją też z magią płodnościową i wegetacyjną. Z tego powodu słoma była istotną częścią wielu rytuałów i obrzędów zarówno dorocznych, jak i rodzinnych. Chętnie wykorzystywano ją zwłaszcza podczas momentów przejścia takich jak narodziny czy śmierć. W czasie przedłużającego się porodu, we wsiach nad Wiarem, babka wyciągała ze strzechy słomki z trzech miejsc, zapalała je i okadzała nimi położnicę. Natomiast nowonarodzone dziecko cucono nad przetakiem i okadzano słomą z buta gospodarza. Z kolei podczas konania w wielu regionach kładziono człowieka bezpośrednio na słomie rozłożonej na sienniku lub klepisku, aby ułatwić mu odejście. Ta czynność miała też pomóc duszy dostać się do nieba.
Słomę, a raczej odwary, wywary i herbatki przygotowane z jej pomocą, stosowano powszechnie w lecznictwie ludowym. Napoje ze słomy owsianej miały pomagać na kamienie nerkowe i wątrobowe, na kaszel i inne boleści w piersi. Kąpiele w wodzie z dodatkiem słomy zalecano na suchoty, także u dzieci, natomiast moczenie nóg w wodzie ze słomą miało pomóc na gośćca.
Słoma to wyjątkowy materiał, który niegdyś był powszechnie dostępny i powszechnie stosowany w każdej dziedzinie życia. Pomagała ona ludziom lepiej żyć na poziomie materialnym, ale także w aspekcie niematerialnym, będąc sama w sobie życzeniem dobrobytu i płodności.
Opracowano na podstawie tekstu „Słoma w kulturze tradycyjnej” Marioli Tymochowicz – czytaj tutaj.
Aby dowiedzieć się więcej o plastyce obrzędowej, kwiatach w kulturze ludowej i innych ciekawostkach ze świata folkloru – zaobserwuj mnie na Instagramie lub Facebooku!
Na przełomie listopada i grudnia pojawi się ebook o pająku i dekoracjach ludowych!
Ten wpis powstał w ramach projektu Rok w kwiatach.
