Pogórze nie jest najpopularniejszym regionem etnograficznym, znanym w całej Polsce miejscem ani nawet celem licznych wycieczek urlopowiczów. Choć może dlatego wydawać się z pozoru mało ciekawą destynacją to nie warto jej od razu skreślać. Nawet w takich zwyczajnych krajobrazach może kryć się zaskakująco ciekawa historia, atrakcyjne zabytki oraz wiele niezwykłych opowieści.
Pogórze to jeden z największych regionów etnograficznych Małopolski
Z pewnością więcej wiesz o Góralach Podhalańskich, Orawianach albo nawet Góralach mieszkających w Pieninach. Tymczasem Pogórze jako region etnograficzny obejmuje o wiele szerszy obszar, leżący dziś w granicach administracyjnych powiatu tarnowskiego, gorlickiego i nowosądeckiego. Na północy Pogórzanie graniczyli z Krakowiakami, od Zachodu z Lachami Sądeckimi, od Południa z Łemkami, a na wschodzie (w obecnym województwie podkarpackim) z Dolinianami.
Z uwagi na różnorodne etnicznie sąsiedztwo na Pogórzu stykały się ze sobą kultury polska i ukraińska, góralska i krakowska, rzymskokatolicka i grekokatolicka. Było kolorowo i niejednolicie, a wszystkie elementy kultury tradycyjnej wzajemnie na siebie oddziaływały.
Wiele elementów stroju regionalnego Pogórzan nosi cechy najstarszych strojów ludowych.
Archaiczne stroje ludowe składały się w większości z materiałów wyrabianych w domowych i wiejskich warsztatach tkackich. W stroju pogórzańskim przeważają takie właśnie materiały: z samodziałowego płótna szyto portki, koszule damskie i męskie, płótnianki, białe spódnice bogato haftowane (fartuchy), zapaski, czepce.
Dlaczego nie używano zbyt wielu materiałów fabrycznych? Ponieważ na tym terenie strój regionalny zanikł bardzo szybko. Stało się tak za sprawą rozwoju przemysłu naftowego w okolicy Gorlic, czyli w centrum regionu. Ludność wiejska wzbogaciła się, porzuciła, przynajmniej częściowo, pracę na roli, a wraz z nią stroje ludowe – zamieniając je na miejskie. Nie stało się to na całym obszarze, ale znacząco wpłynęło na rozwój charakterystycznych cech stroju ludowego Pogórzan.
Wysoko rozwinięte rzemiosło pozostawiło pamiątki rozsiane wśród pól i łąk.
Oprócz rolników, wśród Pogórzan można było spotkać wielu rzemieślników. Popularnym zajęciem było tkactwo. Jak pisze Seweryn Udziela w „Ziemi Bieckiej” każda prawie wieś ma od dziesięciu do dwudziestu tkaczy. W XIX wieku płótno z Pogórza było towarem eksportowym w Królestwie Kongresowym oraz na terenach zakarpackich. Rzemiosło to upadło, gdy rozwinął się fabryczny przemysł materiałowy. Przetrwało wyjątkowe zdobnictwo – koronka klockowa, która do dziś kojarzona jest z Bobową.
Pogórze słynęło także z garncarstwa – wyrabiano tu nie tylko garnki, miski, dzbanki i inne artykuły potrzebne w każdym domu, ale także cegły, zdobione kafle czy ozdobne naczynia według własnego pomysłu. Artystyczne dusze Pogórzan realizowały się także w kamieniarstwie. Samorodni rzeźbiarze tworzyli wyjątkowe nagrobki oraz kapliczki przydrożne, które wciąż można jeszcze spotkać przy drogach.
Na Pogórze przyjeżdżano z samego Tarnowa, aby kupować znakomite sierpy, motyki i gonty.
Kilka pogórzańskich naj…
NAJSTARSZY w Małopolsce spichlerz w Ryglicach – odrestaurowany budynek zabudowań dworskich pochodzi z 1756 roku. Przez setki lat pełnił rolę magazynu, aby obecnie stać się miejscem ekspozycji etnograficznej i wydarzeń kulturalnych.
Biecz, czyli NAJMNIEJSZA ze stolic Polski – w średniowieczu Biecz był jednym z najważniejszych polskich miast. Od września 1311 do kwietnia 1312 wraz z dworem przebywał tu król Władysław Łokietek, stąd przyjęło się, że wówczas Biecz był stolicą Polski.
Miejsce, gdzie zapłonęła PIERWSZA uliczna lampa naftowa na świecie – Ignacy Łukasiewicz zapalił pierwszą lampę naftową na ulicy w 1854 roku. Dziś w tym miejscu stoi pamiątkowa kapliczka z rzeźbą Chrystusa Frasobliwego.
Jedno z NAJWIĘKSZYCH centrów żydowskich cadyków – w Bobowej w połowie XIX wieku osiedlił się Szlomo Halberstam zakładając dynastię cadyków znaną w całej Europie. Po II wojnie światowej rodzina przeniosła się do Nowego Jorku, ale w Bobowej nadal można spotkać Żydów w tradycyjnych strojach odwiedzających rodzinne strony.
Jedne z NAJCENNIEJSZYCH zabytków na świecie, wpisane na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO – kościoły w Binarowej i Sękowej są wymieniane wśród najważniejszych kościołów drewnianych Małopolski. Oba powstały na początku XVI wieku i do dziś zachwycają odwiedzających je turystów i wiernych.
To nie wszystkie wyjątkowe cechy tego regionu. Pogórze, choć nieco w cieniu za Krakowem czy Tatrami, odkrywa przed zainteresowanymi swoje atrakcje. Warto zapoznać się z najciekawszymi zakątkami tego terenu, pospacerować po malowniczych dróżkach, cieszyć oko pięknymi widokami i ucho dźwiękami natury.
Można to zrobić już w najbliższy weekend podczas Otwartych Wrót Pogórza!
