karczma wiejska
Wiejskie zabytki

Karczma, czyli centrum życia każdej wsi

Chwała Panu Bogu, Panu Bogu chwała/ że się kościół spalił, a karczma została!

Ta przyśpiewka, tak jak i wiele innych pokazuje jak wyglądało prawdziwe życie na wsi. W jego centrum zawsze była karczma czy gospoda, która gromadziła całą społeczność wiejską i której progi przekraczano w każde święto. To tam toczyły się ważne dla społeczności rozmowy, wymieniano się wiadomościami i świętowano ważne wydarzenia z życia. Obok kościoła i dworu był to jeden z najważniejszych budynków w okolicy.

Karczma: odpoczynek i świętowanie

Karczmy na wsiach pełniły szerokie funkcje. Oprócz zaspokajania podstawowych potrzeb głodu, pragnienia czy zapewnienia dachu nad głową dla podróżujących, karczmy koncentrowały życie wiejskiej społeczności. W karczmie można było zakupić produkty spożywcze i trunki na wynos. Karczmarze niekiedy skupowali również płody rolne od mieszkańców.Często był to jeden z największych budynków w okolicy, mogący pomieścić największą ilość osób, dlatego odbywały się tam większe uroczystości rodzinne, potańcówki i zabawy.

To tam właśnie zbierali się mieszkańcy wsi, by wspólnie debatować nad sprawami, na które mieli wpływ. Tam obradował samorząd wiejski i rozstrzygano spory. Do karczmy wstępowano w niedzielę po sumie, odwiedzano ją w dni wolne od pracy i w trakcie świąt. Była obowiązkowym punktem podczas powrotu z kościoła po zaślubinach czy chrzcinach. Karczma była budynkiem użyteczności publicznej, otwartym dla całej społeczności.

Polskie czy żydowskie?

Utarło się, że karczmy na wsiach były prowadzone przez Żydów. Nie było to jednak regułą. Równie często karczmarzami byli chłopi, mieszczanie, zdarzało się, że karczmę prowadziła zubożała szlachta. Zwykle nie była to osoba obca, ale mieszkaniec danej miejscowości, zżyty z całą społecznością. Do XIX wieku karczmy były prowadzone przez dwór, który jedynie oddawał zarządzanie nią w tzw. arendę. Było to niejako konsekwencją obowiązku propinacyjnego, który nakazywał chłopom spożywanie trunków w karczmach należących do właściciela ziemi. Po zniesieniu tego prawa karczmy stały się własnością prywatną, a zyski trafiały bezpośrednio do kieszeni karczmarza.

Jak wyglądała wiejska karczma?

Karczmy nie różniły się znacznie od chat budowanych na danym terenie. Były bardziej okazałe, wewnątrz miały sporo miejsca przeznaczonego na ławy i stoły do siedzenia oraz miejsce, gdzie mogły odbywać się potańcówki. Większe karczmy miały oddzielne pomieszczenia: izbę szynkową (gdzie szynkowano piwo i inne trunki), izbę karczemną, gdzie jedzono i tańczono, alkierze dla nocujących gości, komory i mniejsze schowki. W małych karczmach wszystkie większość funkcji spełniała jedna izba. Ponadto przy karczmach znajdowały się także wozownie i stajnie, mieściło się tam również mieszkanie dla karczmarza. Charakterystycznym elementem dla wielu karczm były podcienia. Służyły one do ochrony przed deszczem czy słońcem, były także dekoracją dla całego budynku i odróżniały go od pozostałych zabudowań wiejskich.

Część funkcji dawnej karczmy dziś przejęły remizy i budynki użyteczności publicznej, znajdujące się w prawie każdej miejscowości. Jednak wspomnienie drewnianych karczm czy zajazdów jest w nas ciągle żywe, o czym świadczy fakt dużej popularności restauracji tego typu. Może zatem warto byłoby przywrócić do życia wiejskie karczmy, gdzie każdy miałby możliwość spotkania się z innymi mieszkańcami i wymiany poglądów?

Zdjęcie przedstawia karczmę ze Skrzeszewa w skansenie w Nowej Suchej (fot. dzięki WikiCommons)